سیمای زمامداری اثربخش از منظر خواجه نظام‌الملک طوسی، امام محمد غزالی و نیکولو ماکیاولی (تحلیل مضمون سیاست‌نامه، نصیحت‌الملوک و شهریار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مدیریت، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری، دانشگاه سمنان، ایران.

10.22034/jipas.2022.299090.1214

چکیده

پژوهش حاضر با هدف پاسخ دادن به این پرسش کلیدی که «مختصات زمامداری اثربخش از دیدگاه نظام الملک، غزالی و ماکیاولی چیست؟» انجام شد و به منظور یافتن پاسخ این پرسش و درک اینکه زمامداری اثربخش از دیدگاه این صاحبنظران عرصه حکمرانی، چه شباهت ها و تفاوت هایی دارد، مهمترین آثار ایشان در حوزه زمامداری، یعنی سیاست نامه، نصیحت الملوک و شهریار مد نظر قرار گرفت. بر مبنای روش تحقیق تطبیقی با رویکرد توصیفی متغیر محور و کاربرد تکنیک تحلیل مضمون، داده ها در قالب دو مضمون اصلی(ویژگی های فردی و رویکردهای مدیریتی) ساماندهی گردیدند. با عنایت به فضای حاکم بر هر منبع و شبکه مضامین احصاء شده و توجه به منظومه فکری هر یک از صاحبنظران، شاید بتوان سبک زمامداری مد نظر نظام الملک را « زمامداری معتدل » نامید که هم به دنیا و هم به آخرت و هم به اخلاق و هم به سیاست نگاهی توأمان دارد. با بررسی مجموعه دغدغه های غزالی، شاید بتوان سبک مورد تأکید وی را « زمامداری وارسته » نام نهاد که بر صفات و نگرش متعالی حاکم بر پایه نگاهی آخرت اندیشانه و عرفانی تأکید دارد و سبک منتج از توصیه های ماکیاولی را نیز می توان در قالب « زمامداری مخرب یا زهرآگین » طبقه بندی کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Image of Effective Governance from the Perspective of Khajeh Nizam-al-Mulk Tusi, Imam Mohammad Ghazali and Niccolò Machiavelli (Analysis of the Content of the Siyasatnama, Nasihat al-Molouk, and The Prince)

نویسنده [English]

  • Mohsen Farhadinejad
Assistant Professor, Management Department, Faculty of Economics, Management and Administrative Sciences, Semnan University, Semnan, Iran.
چکیده [English]

This study aims to answer the key question “What are the characteristics of effective governance from the perspective of Nizam al-Mulk, Ghazali and Machiavelli?” In order to find the answer to this question and to understand what similarities and differences are in effective governance from the point of view of these thinkers, their most important works in governance, namely Siyasatnama, Nasihat ol Molouk, and The Prince were studied. Using the comparative-research methodology based on a variable-based descriptive approach and the application of content analysis technique, the data were organized in the form of two main themes (individual characteristics and managerial approaches). Considering the prevailing notion of each source and network of themes, and paying attention to the intellectual system of each of the thinkers, the Nizam-al-Mulk’s desirable style of governance coined “Moderate Governance” which refers to the world, the hereafter, ethics, and politics in the same way and with balanced look. Examining al-Ghazali's set of concerns, his style may be called "Pious Governance", which emphasizes the transcendent traits and attitudes based on the hereafter and mystical view. The Machiavelli's favorable style of governing can be described as “Destructive or Poisonous Governance”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Effective Governance
  • Nizam al-Mulk Tusi
  • Imam Mohammad Ghazali
  • Niccolò Machiavelli
آریان، حسین (1399). بررسی مقایسه‌ای آموزه‌های تعلیمی، اخلاق فردی و آیین کشورداری در قابوس‏نامه و سیاست‌نامه. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال 12، شماره 46، 22-1.
ابراهیمی، مختار، شرونی، سمیه (1398). تحلیل تطبیقی بن‌مایه‌های سیاست مدرن در کتاب شهریار ماکیاولی و اخلاق ناصری. نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، سال 22، شماره 46، 19-1.
اسلامی، روح‌الله، محسنی، حسین (1399). نظارت در اندیشه سیاسی خواجه نظام‌الملک طوسی. فصلنامه‌ جامعه‌شناسی سیاسی ایران، سال 3، شماره 2، 129-103.
افروغ، سهرابعلی، اسلامی، سعید (1399). بررسی تطبیقی اندیشه‌ورزی سیاسی غزالی و ماکیاولی. فصلنامه سیاست متعالیه، سال 8، شماره 31، 156-139.
بهادری، آتنا (1398). تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین علی (ع) با مالک اشتر. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال 7، شماره 28، 77-57.
بهزادی، مرضیه (1395). اندیشه‌های سیاسی خواجه نظام‌الملک طوسی. فصلنامه جندی شاپور، سال 2، شماره 6، 33-15.
پیرا، فاطمه (1387). جنسیت و قدرت در سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک. فصلنامه زن در توسعه و سیاست، سال 6، شماره 3، 169-155.
جعفری، زهرا (1398). رهبری مخرب: فوق ستارگان ویرانگر، تهران: انتشارات شهبازی، چاپ اول.
حاج بابایی، محمدرضا، شهبدی، محمود (1391). ابعاد فساد از دیدگاه خواجه نظام‌الملک توسی. فصلنامه سیاست، سال 42، شماره 2، 75-59.
حیدری، غلامرضا (1397). بررسی اصول مملکت‌داری و حکومت در نهج‌البلاغه و سیاست‌نامه (با تکیه بر اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان). نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، سال 21، شماره 43، 85-63.
خنیفر، حسین، مسلمی، ناهید (1398). اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی، جلد اول، تهران: انتشارات نگاه دانش.
درویشعلی پور آستانه، لیلا و باقری خلیلی، علی‌اکبر (1395). بررسی مقایسه‌ای «ویژه‌ زبان» قدرت در سیاست‌نامه‌ و نصیحت‌الملوک. متن شناسی ادب فارسی، سال 8، شماره 1، 54-35.
دلیر، نیره (1389). گفتمان خلافت و سلطنت در سیرالملوک. فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، سال 4، شماره 2، 58-37.
دلیر، نیره (1395). رابطه دولت با مردم؛ وظایف، کارکردها و قواعد بر اساس رویکرد اندرزنامه‌های دوره میانه با تأکید بر سیرالملوک، جستارهای سیاسی معاصر، سال 7، شماره 19، 42-27.
زاغری، طاهره، بخشایشی اردستانی احمد، اشرفی، اکبر (1399). اخلاق سیاسی از منظر دو اندیشمند اسلامی: خواجه نصیرالدین طوسی و خواجه نظام‌الملک. فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال 3، شماره 10، 98-65.
سرمست، بهرام (1388). مفاهیم اساسی در اندیشه سیاسی ماکیاولی، فصلنامه مطالعات سیاسی،  سال 2، شماره 3، 141-123.
سلامت آذر، رحیم (1398). دین و اخلاق در «شهریار» ماکیاولی و «سیاست‌نامه» نظام‏الملک؛ یک مطالعه تطبیقی با تکیه بر تفاوت‌ها. فصلنامه پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، سال 1، شماره 1، 232-203.
عمویی، ‌حامد، کلانتری، ‌مسعود (1392). بررسی تطبیقی دو سیاست‌نامه: سیرالملوک و نصیحت‌الملوک. فصلنامه علوم سیاسی-دانشگاه آزاد کرج، سال 22، شماره 9، 102-71.‎
غزالی، محمد (1389). نصیحت‌الملوک، ترجمه قوام الدین طه، تهران: نشر جامی، چاپ اول.
غفاری، غلامرضا (1388). منطق پژوهش تطبیقی، فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، سال 3، شماره 4، 92-76.
قربانی، علی، اشرف سمنانی، بهمن، حسینی، میرزا حسن (1398). طراحی مدل غلبه بر حصار شیشه‌ای مدیریت از دیدگاه امام علی (ع) با استفاده از تحلیل مضمون نهج‌البلاغه و کتاب غررالحکم و دررالکلم. فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال 7، شماره 27، 97-77.
قزلسفلی، محمدتقی، معاش ثانی، صبا، مقری، حمید (1391). فرمانروایی به مثابه عدالت؛ تأملی در اندیشه‌های سیاسی خواجه نظام‌الملک. فصلنامه مطالعات سیاسی، سال 5، شماره 17، 29-1.
گل پرور، محسن، سلحشور، آزاده (1395). الگوی ساختاری رابطه رهبری مخرب با تمایل به خشونت و رفتارهای انحرافی در کارکنان. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، سال 6، شماره 2، 123-93.
ماکیاولی، نیکولو (1399). شهریار، ترجمه داریوش آشوری، تهران: نشر آگاه، چاپ چهاردهم.
معینی، منصوره، کلاهدوزان، اکبر، فردوسی، مسعود، اسدی، ثریا (1394). اصول مدیریت بر اساس الگوی اسلامی- ایرانی با تکیه بر نظریات خواجه نظام‌الملک طوسی، فصلنامه مدیریت اسلامی، سال 23، شماره 1، 103-87.
نظام الملک، حسن بن علی (1398). سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، تهـران: شـرکت انتـشارات علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم.
نوبخت، محمدباقر (1394). روش تحقیق پیشرفته، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ سوم.